„Właściwa osoba na właściwym stanowisku” – tak w 2014 roku komentowano wybór Agnieszki Holland na przewodniczącą Europejskiej Nagrody Filmowej. I trudno się dziwić, wszak polska reżyserka pełnymi garściami czerpie z rodzimej historii i kultury, a zarazem jest obywatelką świata zachodniego, doskonale zaznajomioną ze sztuką Starego i Nowego Kontynentu.

Była połowa lat 60. XX wieku. Francuski film płynął na Nowej Fali, we Włoszech czarował Federico Fellini, a na Północy meandry ludzkiej psychiki zgłębiał Ingmar Bergman. Chyba nigdy wcześniej i nigdy później nie było trudniej oprzeć się sile i urokowi X Muzy. Nie oparła się jej także Agnieszka Holland – początkowo zainteresowana malarstwem i literaturą, ostatecznie postanowiła poświęcić się kinu, swoistemu połączeniu słów i obrazów.

Z powodów politycznych – nadchodził ponury rok 1968 – nie mogła liczyć na miejsce w Łódzkiej Filmówce. Pod wpływem dokonań twórców Czechosłowackiej Nowej Fali postanowiła zdawać na praski Wydział Filmowy i Telewizyjny Akademii Sztuk Scenicznych (FAMU). Już na studiach poznała Laco Adamika, z którym połączyło ją kilkuletnie małżeństwo (córką reżyserskiej pary jest Kasia Adamik, twórczyni m.in. „Amoku”, który będzie można obejrzeć na Dwóch Brzegach). W FAMU wykładał znakomity reżyser Karel Kachyňa, a pisania scenariuszy uczył sam Milan Kundera. Nie przypadkiem więc pod tłumaczeniem słynnej „Nieznośnej lekkości bytu” (1984) widnieje nazwisko Agnieszki Holland. Nie może też dziwić, że HBO właśnie Polce powierzyło realizację serialu „Gorejący krzew” (2013) o samospaleniu Jana Palacha i konsekwencjach jego czynu.

Po studiach Agnieszka Holland wróciła do Warszawy i dołączyła do kierowanego przez Andrzeja Wajdę Zespołu Filmowego „X”. W pełnym metrażu samodzielnie zadebiutowała „Aktorami prowincjonalnymi” (1978), zbiorowym portretem środowiska teatralnego, dziś dziełem ikonicznym dla Kina Moralnego Niepokoju. Następnie zrealizowała walczącą o Złotego Niedźwiedzia „Gorączkę” (1980) oraz „Kobietę samotną” (1981), zwracając uwagę na problem zapomnianych, osamotnionych matek. Stan wojenny zastał Agnieszkę Holland w Paryżu, w czasie przygotowań do realizacji „Dantona” Andrzeja Wajdy. Reżyserka postanowiła pozostać na emigracji. Jej pierwszy film zrealizowany na Zachodzie, „Gorzkie żniwa” (1985), zdobył nominację do Oscara dla najlepszej produkcji nieanglojęzycznej (ten sukces powtórzy jeszcze „W ciemności” z 2011 roku). Po 1989 roku Holland kontynuowała pracę w Europie i Stanach Zjednoczonych, a jej filmy zdobyły dziesiątki nagród na międzynarodowych festiwalach. Współpracowała z wybitnymi aktorami, na czele z Leonardo DiCaprio i Davidem Thewlisem („Całkowite zaćmienie”, 1995) – by wymienić zaledwie dwa z najgłośniejszych nazwisk.

„Ja jestem filmem, a ten film jest mną” – tak charakteryzuje swój styl pracy Agnieszka Holland. To pełne zaangażowanie w proces twórczy przejawia się także w innych dziedzinach sztuki filmowej, nie tylko w reżyserii. Holland jest scenarzystką, między innymi wyróżnionego w Cannes „Bez znieczulenia” (1979) Andrzeja Wajdy. Stawała też po drugiej stronie kamery, choćby w „Przesłuchaniu” (1982) Ryszarda Bugajskiego, gdzie zagrała pełną sprzeczności postać więzionej przez UB „wierzącej” komunistki, walnie przyczyniając się do kultowego statusu tego dzieła. Dziś Agnieszka Holland coraz częściej bywa także bohaterką filmów dokumentalnych opowiadających o jej pasjonującym życiu i nie mniej interesującej twórczości. „Lekcja kina” w Kazimierzu Dolnym to doskonała okazja, by spotkać się z jedną z najważniejszych reżyserek współczesnego polskiego kina.

Bartosz Marzec